موجودات کوچکی که جهان را اداره می کنند

مجدداً قصد دارم نگاهی به فصل بی مهرگان از کتاب در جستجوی طبیعت از ادوارد ویلسون کنم.

تعداد انواع بی مهرگان بسیار بیشتر از مهره داران است.

ما با قطعیت نمی دانیم چرا بی مهرگان این همه متنوع اند؛ یک عقیده رایج آن است که ویژگی کلیدی در تنوع آنها و اندازه کوچک شان است. علت احتمالی دیگر قدمت بیشتر این جانوران کوچک است که به آنها زمان بیشتری برای کاوش در محیط داده است. نخستین بی مهرگان دست کم 600 میلیون سال پیش پدید آمدند در حالی که مهره داران حدود 500 میلیون سال پیش بر صحنه ظاهر شده اند. ما در واقع به دنیایی نگاه می کنیم که عمدتاً متعلق به بی مهرگان است. تصور رایج اما اشتباهی است که مهره داران همه کاره جهان هستند در حالی که در بیشتر بخش های جهان این بی مهرگان هستند که همه کاره اند. برای مثال در آمریکای مرکزی و جنوبی مصرف کنندگان اصلی گیاهان نه گوزن ها, جوندگان و یا پرندگان هستند بلکه مورچه های برگ بُر هستند.

حقیقت این است که ما به بی مهرگان نیازمندیم اما آنها نیازی به ما ندارند. اگر انسان همین فردا از صحنه روزگار محو شود, جهان با کمترین تغییر به راه خود خواهد رفت. اما اگر بی مهرگان ناپدید شوند بعید است که گونه انسان، ماهی ها، پرندگان و پستانداران بتواند بیش از چند ماه دوام بیاورد و ظرف چند دهه جهان به وضعیت یک میلیارد سال پیش باز خواهد گشت که عمدتاً از باکتری ها، جلبک ها و چند گیاه پرسلولی بسیار ساده تشکیل شده بود.

وقتی دو دستتان را کاسه کنید و تقریباً از هرجای زمین، جز بی آب و علف ترین بیابان ها، خاک بردارید هزاران جانور بی مهره، چه قابل روئیت با چشم و چه در اندازه های میکروسکوپی، در آن خواهید یافت.

اگر انسان اینقدر شیفته جثه نبود، مورچه به نظرش از کرگدن جالب تر می آمد.

بر حفاظت از بی مهرگان باید تاکید دوباره ای صورت گیرد. فراوانی و تنوع حیرت انگیز آنها نباید سبب شود فکر کنیم که آنها فناناپذیرند. بلکه درست برعکس گونه های آنها نیز به اندازه گونه های پرندگان و پستانداران در برابر انقراض ناشی از مداخله انسان آسیب پذیرند.

همراه با مورچه ها

در ادامه مطالبی که از کتاب در جستجوی طبیعت از ادوارد ویلسون نوشتم امروز نگاهی به فصل مورچه ها می کنم:

در ادامه مطالبی که از کتاب در جستجوی طبیعت از ادوارد ویلسون نوشتم امروز نگاهی به فصل مورچه ها می کنم:

پرسشی که اکثر اوقات درباره مورچه ها از من پرسیده می شود این است که با مورچه های درون آشپزخانه ام چه کنم؟ و پاسخ من همیشه همان است:« مراقب باشید پایتان را روی آنها نگذارید». مراقب زندگی های کوچک باشید.

دودمانی تکاملی که سرانجام به پیدایش مورچه ها و سایر حشرات انجامید بیش از 600 میلیون سال پیش از دودمان منتهی به انسان جدا شد.

در حال حاضر حدود 12500 گونه توصیف شده از مورچه ها وجود دارد. مورچه ها جانداران کوچک جثه غالب سیاره زمین هستند؛ یعنی از نظر جثه حد واسط میان باکتری ها و فیل ها هستند. برآورد حدودی من آن است که در هر لحظه حدود 10¹⁵  یا یک میلیون میلیارد مورچه در جهان وجود دارد. وزن مورچه ها به تنهایی چهار برابر تمام پرندگان ، دوزیستان و پستانداران روی هم است. مورچه ها و موریانه ها اجتماعی ترین جانداران جهان هستند.

چگونه مورچه ها توانستند برای دوره ای 50 برابر طولانی تر از کل تاریخ انسان و نیاکان بلافصلشان در اوج قدرت باقی بمانند؟

مورچه ها و حشرات اجتماعی دیگر به این دلیل غالب هستند که سازمان اجتماعی شان در رقابت با حشرات تک زی دیگر به آنها برتری می دهد. آنها به واسطه اتحاد نزدیک با مادر مشترکشان یعنی ملکه، می توانند نسبت به حشرات تک زی، ریسک های بسیار بزرگتری را بپذیرند.

در هر کلنی تنها یک ملکه مادر وجود دارد و دخترانش به او رسیدگی می کنند. این کلنی جامعه تمام ماده است.

یکی از تفاوت های اساسی میان جوامع انسانی و مورچه ها آن است که انسان ها مردان جوانشان را به جنگ می فرستند اما موچه ها زن های پیرشان را. تفاوت دیگر آنست که ما عمدتاً از طریق بینایی و شنوایی راهمان را پیدا می کنیم و با همدیگر ارتباط برقرار می کنیم اما مورچه ها عمدتاً از طریق چشایی و بویایی این کار را می کنند.

مغز یک مورچه کارگر دارای حدود یک میلیون سلول عصبی است و مغز یک انسان بالغ که یک میلیون برابر سنگین تر از مورچه است از 100 میلیارد سلول عصبی تشکیل شده است. بنابراین  حشرات ماهیتاَ بدلیل شرایط جسمانی شان نمی توانند خیلی باهوش باشند و برای اداره کلنی شان باید به سیستم های هدایت خودکاری همچون اشتراک یکنواخت غذا متکی باشند. در یک کلنی مورچه هیچ کس برای همه تصمیم گیری نمی کند حتی ملکه.

در مقایسه با مورچه ها که قتل و ترور، زد و خوردهای اتفاقی و جنگ های منظم سازمان یافته کسب و کارشان است، انسان را چیزی جز موجودی آرام و صلح جو نمی توان بشمار آورد.