مهارت و استعداد

قصد دارم مجدداً به کتاب  انسان بی نقص از مایکل سندل  برگردم و به یک موضوع با عنوان مهارت و استعداد اشاره کنم:

از دیدگاه دینی باور داشتن به اینکه استعدادها و قدرت های ما ثمره اعمال ما هستند به معنای عدم درک صحیح جایگاه ما در نظام آفرینش و اشتباه گرفتن نقش خود با خداوند است. ایرادات اخلاقی این کار به زبان غیر دینی نیز قابل توصیف است. انقلاب ژنتیکی سه ویژگی چشم انداز اخلاقی ما را تغییر می دهد: فروتنی، مسئولیت و همبستگی

پدر و مادر بودن مدرسه ایست که فروتنی را به ما می آموزد. اینکه فرزندانمان برای ما بسیار ارزشمند اند و با این حال نمی توانیم نوع فرزند مطلوب خود را انتخاب کنیم به والدین می آموزد که در برابر ناخواسته ها تسلیم باشند و ما را دعوت می کنند که مسائل غیر منتظره را تحمل کنیم و با ناهماهنگی ها کنار بیاییم و میل خود به کنترل را مهار کنیم. اگر مردم به بهسازی ژنتیک عادت کنند، مبنای اجتماعی فروتنی نیز ناپدید می شود.

برخی تصور می کنند که بهسازی ژنتیک جای تلاش و کوشش را می گیرد و در نتیجه مسئولیت انسان را کاهش می دهد ولی چنین نیست بلکه مشکل اصلی فوران مسئولیت است نه فرسایش مسئولیت. یکی از موهبت های اینکه خود را آفریده طبیعت، خداوند یا بخت و اقبال بدانیم این است که مسئولیت آنچه که هستیم بر شانه های ما سنگینی نمی کند. حتی اکنون که استفاده از داروهای بهبود عملکرد در ورزشکاران باب شده است، توقعات بازیکنان از یکدیگر تغییر یافته است. در گذشته هنگامی که یک تیم ورزشی موفق نمی شد تنها بخت و اقبال خود را سرزنش می کرد ولی امروزه که استفاده از آمفتامین و سایر داروهای محرک چنان رواجی یافته اند که در صورت باخت تیم، بازیکنانی که بدون استفاده از داروهای محرک به میدان رفته اند سرزنش می شوند. زمانی هنگامی که کودکی با اختلال سندروم داون به دنیا می آمد پدر و مادر سرزنش نمی شدند بلکه بخت و اقبال مسئول این وضعیت می بود ولی اکنون که آزمایش های ژنتیک رایج شده اند، والدین سرزنش می شوند.  هنگامی که غربالگری ژنتیک به روالی عادی در پروسه بارداری تبدیل شود والدینی که از این امر خودداری می کنند متهم به اقدام کورکورانه می شوند و باید مسئولیت نواقص احتمالی کودک را به عهده بگیرند.

هرچه نقش اتفاق را در تقدیر و سرنوشت خود بیشتر بدانیم برای شریک شدن در سرنوشت خود با دیگران دلیل بیشتری خواهیم داشت. در مقوله بیمه نیز با خرید بیمه سلامت و عمر آن ها که از سلامت کافی برخوردارند جور کسانی که را که سلامت خود را از دست داده اند می کشند. حاصل کمک متقابل ناآگاهانه است. فرض کنید آزمایش های ژنتیک به قدری پیشرفت کند که بتوان به گونه ای قابل اتکا تاریخچه پزشکی و عمر شخص را پیش بینی کرد. در این صورت کسانی که از سلامت کافی و زندگی طولانی خود مطمئن باشند، منابع مالی خود را از سیستم بیمه خارج خواهند کرد و باعث خواهند شد که حق بیمه کسانی که محکوم به بیماری هستند شدیداً افزایش یابد آن گاه جنبه مبتنی بر هبستگی بیمه از میان می رود.

چرا باید افراد موفق چیزی به ضعیف ترین و  فرودست ترین افراد حامعه بدهکار باشند؟ یکی از پاسخ های قانع کننده حول این مفهوم می چرخد که استعدادهای ما موهبت اند. استعدادهای طبیعی که به افراد موفق امکان شکوفا شدن می دهد ثمره کار آنها نیستند، بلکه ناشی از بخت و اقبال مساعد، یعنی بخت آزمایی ژنتیک، هستند. اگر ویژگی های ژنتیک ما به جای دستاوردهایی که بتوانیم بابت آن ها ادعای اعتبار کنیم موهبت محسوب شوند ، اشتباه خواهد بود اگر فرض کنیم که حق داریم همه منافعی را که در بازار اقتصاد نصیب ما می کنند به خود اختصاص دهیم. بنابراین وظیفه داریم این جایزه را با کسانی تقسیم کنیم که بی این که مقصر باشند از استعدادهایی همچون ما برخوردار نیستند.

اگر مهندسی ژنتیک به ما قدرت دهد تا بر نتایج قرعه کشی و بخت آزمایی ژنتیک فائق شویم و انتخاب را به جای اقبال بنشانیم، دیگر قدرت ها و دستاوردهای بشر همچون گذشته موهبت نخواهند بود و شاید دیگر توانایی ما برای شریک شدن در سرنوشت دیگران نیز کاهش یابد. اندیشمندان لیبرال همچون لاک، کانت و هابرماس پذیرفته اند که آزادی به منشا یا دیدگاهی فراتر از کنترل ما وابسته است.

به جای اینکه قدرت های ژنتیک جدید خود را برای صاف کردن الوار کج و معوج انسانیت به کار ببندیم، باید هرآنچه می توانیم برای آفرینش ترتیبات اجتماعی و ... که بیش تر پذیرای موهبت ها و محدودیت های انسان های ناکامل هستند انجام دهیم.

کوپرنیک و داروین انسان را از شکوه درخشانش در کانون جهان به زیر کشیدند ولی زیست شناسی جدید دوباره او را در قلب جهان قرار می دهد.