سبک بازگشت

امروز می خواهم اشاره ای به سبک بازگشت در ادبیات از کتاب « ادبیات فارسی از عصر جامی تا روزگار ما»  داشته باشم:

سبک هندی به علت اغراق و زیاده روی شاعران، کم کم چنان شد که درک آن حتی برای اهل فن نیز دشوار شد تا چه رسد به خوانندگان عادی؛ به این دلیل واکنشی برانگیخته شد و گروهی از شاعران با این سبک به مخالفت برخواستند. این جنبش با توجه به اینکه حد کمال هنری را در دیوان شاعران بزرگ در دوره های گذشته می دیدند مدعی اند که باید به اصول آن شاعران بازگشت و در کتاب های ادبی مکتب بازگشت نام گرفت و مقارن با دوره پس از صفویه می باشد.

جنبش بازگشت را نمی توان مکتب نام نهاد چرا که به هیچ وجه چیز جدیدی عرضه نکرد بلکه سیری قهقرایی به گذشته بود.

شعر فارسی دوران زندیه و قاجاریه چنان است که اگر از زبان فارسی زدوده شود چیزی از دست نمی رود زیرا نسخه اصلی آن در دیوان شاعرانی چون سعدی، منوچهری، عنصری و امیر معزی قابل دریافت بود.

از جمله شاعران این دوره می توان به هاتف اصفهانی، قاآنی شیرازی، یغمای جندقی، وصال شیرازی، محمود خان صبا و در اواخر این دوره دو چهره برجسته قائم مقام فراهانی و فتح اله خان شیبانی اشاره کرد.

تنها شاعر دوره قاجار که شخصیتی ممتاز از دیگران دارد قاآنی شیرازی است. معاصرانش او را از جمله بزرگ ترین شاعران تاریخ ادبیات فارسی می دانستند. وی توانست در زمینه قالب شعر فارسی دگرگونی محدودی پدید آورد. ظاهراً قاآنی زبان فرانسوی را نیز می دانست. وی کتابی به تقلید از گلستان سعدی به نام پریشان دارد.

شاعر دیگری که در کنار قاآنی سزاوار یادآوری است یغمای جندقی است و شاید بتوان او را واپسین طنز پرداز بزرگ در تاریخ شعر کلاسیک فارسی محسوب کرد. طنز یغما اصولا بر پایه کلمات و اصطلاحات رکیک و هرزه بنا شده است متضمن اشاراتی به انحرافات جنسی است و از این حیث ادامه شعر شاعرانی از جمله سوزنی سمرقندی است.

قائم مقام فراهانی – با تخلص ثنائی- در عرصه سیاست از جمله وزیران سرافراز و فداکار ایران در اعصار اخیر بوده است و بر اثر دسیسه رقیبان سیاسی به دستور محمد شاه در باغ نگارستان خفه اش کردند. از زمان گلستان سعدی تاکنون ما نثری به زیبایی منشات قائم مقام نداشته ایم. در آفاق شعر نیز باید قائم مقام را نخستین بارقه اصلاح محسوب کرد.

ایرج میرزا مشهورترین اثر خود، عارفنامه را به پیروی از جلایرنامه قائم مقام سروده است.

پس از قائم مقام فتح اله شیبانی در شعر مقامی مهم دارد.